Gole Dilan-i

In Turkije is geen 'ruimte' voor de miljoenen Koerden die met name in het Zuid-Oosten van het land leven. Al decennialang mogen Koerden niet hun eigen taal spreken en hun eigen cultuur beleven. Koerden worden als tweederangs burgers behandeld. Elke uiting van de Koerdische identiteit wordt door het Turkse leger met harde hand de kop ingedrukt. Tienduizenden Koerden zijn al vermoord.

Turkije probeert Koerdische organisaties te vernietigen. Politieke partijen worden verboden en eind vorig jaar zijn acht Koerdische parlementsleden tot lange gevangenisstraffen veroordeeld. Zij zouden het voortbestaan van de Turkse eenheidsstaat in gevaar hebben gebracht. Koerdische en andere onafhankelijke kranten staan bloot aan een enorme repressie. Bomaanslagen, inbeslagname, verdwijning van en moord op journalisten zijn schering en inslag. Het aantal onopgeloste moorden op Koerdische activisten is de laatste jaren zeer sterk opgelopen. Deze moorden worden volgens mensenrechtenorganisaties gepleegd door speciale eenheden van het Turkse leger en de geheime dienst.
Een andere belangrijke politiek is het vernietigen van Koerdische dorpen. De laatste vijf jaar zijn door het Turkse leger 1352 dorpen geheel of gedeeltelijk vernietigd. De bevolking is op de vlucht gejaagd naar grote steden in West-Turkije. Naar schatting twee miljoen mensen zijn op deze wijze inmiddels van huis en haard verdreven.

Ook binnen het Turkse leger vinden er veelvuldig 'excessen' plaats. Het is een dagelijkse gewoonte dat chefs hun ondergeschikten harde klappen en schoppen geven. Veel Turkse dienstplichtigen plegen zelfmoord. In januari 1994 bijvoorbeeld beroofden 19 soldaten zich van het leven naar aanleiding van de verlenging van hun dienstplicht. Het leger is met name berucht om haar militaire geheime dienst MIT. Binnen het MIT is er een speciale afdeling die "Vrienden van de diepste hel" genoemd wordt. Deze afdeling martelt en vermoordt tegenstanders van het Turkse regime in speciaal daarvoor ingerichte folterkamers. Met name Koerden zijn 'uitverkoren'.

De Koerden laten zich niet weerloos afslachten. En dat vergroot de speelruimte van de Koerden. Zo kunnen zij in de dorpen die aan de controle van de Turkse staat worden onttrokken een eigen politiek bestuur proberen op te zetten. Tevens kan het PKK-leger deze dorpen probleemloos als thuisbasis beschouwen.

Steeds meer Turken raken ervan overtuigd dat een militaire oplossing voor het politieke probleem gedoemd is te mislukken. Protest tegen de oorlog wordt door de Turkse staat echter als verraad beschouwd en bestraft als een terroristische daad. Vredesgroepen en mensenrechtenbewegingen kunnen daarom rekenen op strakke repressie. De vrijheid van meningsuiting wordt met voeten getreden.
Er bestaat in Turkije geen wettelijke mogelijkheid om de militaire dienst, die achttien maanden duurt, te weigeren. Toch wordt het aantal dienstweigeraars en deserteurs geschat op 350.000 mensen. Tot dusverre worden er nauwelijks acties tegen hen ondernomen, zolang ze zich maar niet openlijk uitspreken over hun dienstweigering.


De Turkse dienstplicht geldt ook voor Turkse mannen die hier wonen. Ibrahim Ölmez van de Turkse arbeidersvereniging HTIB kent een aantal Turken in Leiden die zich aan de dienstplicht onttrekken. "Zij zien het nut van het leger niet in, en willen niet gedwongen worden om tegen de Koerden te vechten. Ik ben het met hen eens. De wereld is toch van iedereen!? En die Koerden wonen daar al heel lang."

Toch gaan veel Turken naar Turkije om hun dienstplicht te vervullen. De consequentie hiervan is dat ze hun baan verliezen. Een grote groep Turken betaalt dan ook een afkoopsom van tienduizend Duitse mark aan het Turkse ministerie van Defensie. Zij krijgen dan 'alleen' een militaire basistraining van twee maanden en mogen vervolgens weer terug naar huis. "Deze optie lijkt wel plezierig, maar het gaat om een hoop geld. Als je ook nog eens rekening houdt met reiskosten en gederfde inkomsten, kom je al snel uit op een bedrag tussen de 20.000 en 25.000 gulden. Veel mannen moeten dan geld lenen, waardoor ze weer in de problemen komen. Veel Turken klagen hierover, maar vinden geen gehoor bij het Turkse consulaat. De Turkse overheid zou de dienstplicht voor Turken in het buitenland af moeten schaffen. Ik vind dat een eventuele toetreding van Turkije tot de Europese Gemeenschap verbonden moet worden aan de situatie van de mensenrechten. Westerse regeringen moeten veel meer druk uitoefenen", aldus Ölmez.

Dienstplichtige Turkse ambtenaren kunnen sinds kort van de gemeente Leiden de helft van de afkoopsom vergoed krijgen. Bovendien krijgen ze twee maanden buitengewoon verlof voor de militaire basistraining. Tot nu toe hebben drie werknemers van de nieuwe regeling gebruik gemaakt. Volgens mevrouw Harren van de gemeente is de regeling ingesteld "omdat dit voor beide partijen voordeliger is. De Turkse werknemers hoeven nog maar de helft van de afkoopsom te betalen en wij hoeven geen duurdere uitzendkrachten in dienst te nemen." Ze meent dat de mensenrechtenschendingen en de kwalijke rol van het leger in Turkije geen rol gespeeld heeft bij het tot stand komen van de nieuwe regeling. Haar aarzelende houding doet mij vermoeden dat ze het niet aandurft om hierover een meer politieke uitspraak te doen.
Turken die niet in dienst van de gemeente werken, mogen geen gebruik van de regeling maken. Als zij voor de verkorte diensttijd kiezen, moeten ze de afkoopsom volledig uit eigen zak betalen. Kunnen ze dat niet betalen, dan zijn ze alsnog genoodzaakt om naar de hel af te reizen.